In haar bestseller ‘Houd me vast’ bespreekt Sue Johnson haar succesvolle benadering om vastgelopen liefdesrelaties weer op de rit te krijgen. Haar benadering heet ‘Emotionally Focused Therapy’ (EFT). Haar EFT benadering lijkt op Geweldloze Communicatie van Marshall Rosenberg. In dit artikel zet ik beide benaderingen naast elkaar en bespreek de overeenkomsten, de verschillen en hoe ze elkaar aanvullen. Wat is EFT? EFT gaat ervan uit dat Emotionele hechting, verbinding, de essentie van liefde. De hamvraag die tussen liefdesparen speelt is: ‘Ben je er voor mij als het erop aankomt?’ In relaties gaat het gaat vaak mis als één van de twee partners emotioneel ‘niet thuis’ geeft (in de ogen van de ander). Je hebt je partner echt nodig, maar hij of zij is er niet. Zo’n incident leidt vaak tot een patroon, een groef waarin de communicatie telkens schiet. De kunst is dan om uit die groef te komen en die emotionele verbinding te herstellen. De stappen die volgens Sue Johnson nodig zijn hiervoor: 

1. Benoem het signaal waardoor je je emotionele evenwicht verloor, probeer dat als feit zonder verwijt te formuleren

 2. Zie onder ogen dat jij mede vorm geeft aan de gevoelens van je partner 

3. Verken je diepere gevoelens die onder het conflict schuilgaan 

4. Spreek je (hechtings)behoeften uit 

Deze stappen lijken op die van de geweldloze communicatie van Marshall Rosenberg (Geweldloos communiceren wordt vaak samengevat als de ik-boodschap). 

1. Beschrijf zo feitelijk mogelijk de aanleiding voor het conflict 

2. Beschrijf welke gevoelens die aanleiding bij jou opriep, 

3. Benoem de behoefte die onder die gevoelens liggen

4. Doe een concreet verzoek. 

Het benoemen van je emoties en gevoelens is in beide benaderingen dé vaardigheid om de relatie te verbeteren. Het is essentieel om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gevoelens. Het verschil tussen EFT en geweldloze communicatie is punt 2 van EFT: ‘Zie onder ogen dat jij mede vorm geeft aan de gevoelens van je partner.’ 

Geweldloze communicatie zegt juist: je bent niet verantwoordelijk voor de gevoelens van de ander. Als je suggereert: ‘Je hebt me in de steek gelaten’, dan is dat volgens Rosenberg niet geweldloos. Want, je zegt dan in feite dat jouw gevoelens de schuld zijn van je partner, die immers iets gedaan heeft (of juist niet). Je legt in feite de verantwoordelijkheid voor zijn ‘verlaten’ gevoel bij de ander. Die voelt zich dan vaak aangevallen. 

Het is wel verbindend (geweldloos) om te zeggen: ‘ik voelde me alleen’. Dan hou je je gevoelens ‘bij jezelf’, je wijst geen schuldige aan. 

Op het eerste gezicht lijken de benaderingen elkaar dus op dit punt tegen te spreken. EFT zegt: neem je verantwoordelijkheid, Geweldloze Communicatie zegt: je bent niet verantwoordelijk. Ben je nou wel of niet verantwoordelijk voor de gevoelens of reacties van de ander? 

Er is hier sprake van een paradox: een schijnbare tegenstelling. EFT en geweldloze communicatie kunnen elkaar goed aanvullen. Beide benaderingen hebben een parallel in wat er tijdens het dansen gebeurt, maar spreken zich uit over een ander aspect van de dans. Dit wil ik illustreren aan de hand van de Argentijnse tango. Daarom vraag ik jou, als lezer, vóór verdere toelichting, virtueel ten dans. 

Onze dans begint met de omhelzing, de ‘abrazo’. Ik nodig je uit door mijn hand en arm aan te bieden. Jij als volger, aanvaardt deze uitnodiging (anders komt er van dansen niets) door je hand in de mijne te leggen en je andere hand op mijn bovenarm. Ik leg mijn vrije hand op je rug, ter hoogte van je hart. Dat is het begin van de dialoog: een uitnodiging en een aanvaarding. Er is er een nabijheid en kennismaking. Nu maken we verbinding, we stemmen op elkaar af. Ik verplaats mijn gewicht naar mijn rechterbeen, je voelt dit en verplaatst je gewicht, in spiegelbeeld, naar je linkerbeen. Jouw rechterbeen is nu ‘vrij’ (zonder gewicht). Ik kan alleen jouw balans aanvoelen, als ik me bewust ben van mijn eigen balans, anders gaan onze lichaamssignalen interfereren. Dat wil zeggen: als ik niet bewust ben en er disbalans ontstaat, dan weet ik niet of ik zelf in disbalans ben of jij. Dat geldt ook voor jou, met je aandacht bij je eigen balans en die van mij kun je je laten leiden. Iets wat niets lijdzaams heeft, maar juist iets actiefs. De fysieke nabijheid, de omarming, helpt bij het aanvoelen van elkaar. Door mijn bovenlichaam naar voren te brengen, geeft ik een impuls aan jouw (rechter) vrije been en ik volg zelf met mijn linkerbeen. Onze eerste pas is gezet! 

Dansen is een voortgaande dialoog die begint bij je eigen balans. Als er geen bewustzijn is over de eigen balans, is er ook geen vloeiende dans mogelijk. Een vereiste in de tango is lichaamsbewustzijn: wat vertelt je lichaam je over je eigen balans en over de balans van je partner? 

Terug naar ‘Houd me vast’ van Sue Johnson. In de eerste hoofdstukken beschrijft Sue Johnson haar eigen zoektocht naar een therapievorm die stellen met relatieproblemen echt helpt. Zoals gezegd was haar inzicht dat het bij liefdesrelaties gaat om hechtingsvraagstukken. Eigenlijk net als bij ouders en kinderen.’ Uit onderzoek bij weeskinderen bleek dat kinderen op verschillende manieren reageren als de emotionele verbinding met de moeder verbroken wordt (bijvoorbeeld door afwezigheid) en weer hersteld. Sommigen gedroegen zich afstandelijk, anderen juist erg angstig en aanhankelijk. Gebaseerd op deze reacties wordt ook wel gesproken over een vermijdende hechtingsstijl (‘bindingsangst’), een angstige hechtingsstijl (‘verlatingsangst’) en een veilige hechtingsstijl. Ook in liefdesrelaties zijn deze stijlen herkenbaar, hoewel ze meestal niet zo extreem zijn als bij kinderen met serieuze hechtingstrauma's. Naast het inzicht dat liefdesproblemen vaak hechtingsvraagstukken zijn, kwam Johnson tot het inzicht dat een therapie zich niet moest richten op verbetering van de individuele ‘vaardigheden’ maar op bewustwording van patronen. 

Een patroon in de communicatie is vergelijkbaar met een ritueel, het volgt vaststaande volgorde van actie en reactie. Een patroon kan destructief zijn, als een kapotte grammofoon, waarbij er telkens weer dezelfde verwijten en argumenten gebruikt worden. Nu nodig ik je uit voor een andere dans: de ‘protestpolka’. We zijn een stel, mijn carrière en leven heeft zich gesettled, maar jij bent aan een nieuw succesvol hoofdstuk begonnen. Ons leven verandert en het voelt alsof je me minder nodig hebt. Ik word boos en verwijtend als je ’s avonds later naar bed gaat dan ik, ik mis onze gezamenlijkheid. Jij reageert koel en afstandelijk op mijn verwijt en ‘agressie’. Dat kwetst mij weer, je bent er emotioneel niet meer voor me, zo voelt het. Ik maak je verwijten, jij sluit je af. Dat achter mijn boosheid gevoelens van eenzaamheid en verlatenheid schuilgaan, besef je pas als ik dat toe durf te geven (dit voorbeeld is ontleend aan ‘Houd me vast’). 

Het patroon is dat ik aandring (verlatingsangst), waarop jij je terugtrekt (bindingsangst), wat nog meer frustratie bij mij veroorzaakt, waardoor ik nog meer aandring. Deze vicieuze cirkel, die in veel relaties voorkomt, noemt Sue Johnson de ‘protestpolka’. Vaak is het zelfs de basis van een relatie: mensen met bindingsangst voelen zich onbewust aangetrokken tot mensen met verlatingsangst en vice versa. De kern van Johnsons therapie is dat door te focussen op veiligheid, patronen bewust gemaakt, besproken en doorbroken kunnen worden. 

Terug naar het eerder benoemde verschil tussen EFT en geweldloze communicatie. EFT benadrukt dat je rekening moet houden met de gevoelens van de ander, of in ieder geval erkennen dat jouw gedrag gevoelens en reacties bij de ander kan oproepen. Rosenberg stelt dat het een misvatting is om te denken dat jouw gevoelens worden ‘veroorzaakt’ door een ander. Bijvoorbeeld de uitspraak ‘Ik voel me afgewezen als je me laat wachten in bed’ is in deze opvatting noch juist noch geweldloos. Er klinkt een verwijt in door, je legt de oorzaak van je gevoel bij de ander. Beter is: ‘ik ben verdrietig, ik mis je aanwezigheid’. 

EFT zegt dat wij mensen geen eilandjes zijn met onze eigen emoties, maar dat er sprake is van een band, van wederzijdse hechting. Geweldloze communicatie benadert mensen juist wel als min of meer losse eilandjes, waar je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen emotionele huishouding. 

Als ik geweldloze communicatie in termen van de tango beschrijf, dan leert zij vooral hoe je verantwoordelijkheid moet nemen voor je eigen balans. Je leert wat ‘mijn en dijn’ is. Een bijeffect van geweldloze communicatie is namelijk dat je gedwongen wordt om nauwgezet je emoties onder woorden te brengen, met een ik-boodschap. Hierdoor ontwikkel je meer bewustzijn over die emoties. Als er in onze relatie te weinig emotioneel bewustzijn is, is er onduidelijkheid over ‘mijn en dijn’. Ik ben boos omdat jij mij ’s avonds in bed laat wachten. ‘Het is jouw schuld! Je bent opeens veranderd, zie je hoe je reageert op mijn verdriet? Je wijst me opnieuw af.’ Ik denk dat ik met jou bezig ben, maar in feite ben ik bezig met jouw reactie op mijn (onuitgesproken) emotie. Er is een disbalans, maar ik begrijp niet waar die disbalans vandaan komt, wat mijn rol daarin is. Dan gaan emoties interfereren. 

Dat besef, van een interne emotionele balans, is vergelijkbaar met het ontwikkelen van ‘lichaamsbewustzijn’ in de tango. Ook daar geldt dat als ik niet weet waar mijn balans is, ik niet goed aanvoel waar de oorsprong van de disbalans ligt. EFT heeft minder oog voor die interne balans. Het gaat EFT vooral om de patronen, de interactie. In termen van tango: het gaat EFT om de gezamenlijke dans. Zoals je je in de tango bewust moet worden van je lichamelijke balans en de balans van je danspartner, zo moet je in een relatie je bewust worden van je grenzen en wat emotionele reacties vertellen over jezelf en de ander. 

Voor het ontwikkelen van dat bewustzijn heb je anderen nodig. Confrontaties kunnen daarbij een bijzonder nuttige rol spelen, want dat zijn de momenten waarop emoties aan de oppervlakte komen. Maar het is dan wel belangrijk dat je uit de destructieve patronen stapt die in conflicten een rol kunnen spelen, zoals de protestpolka. Een confrontatie ontstaat na een overschrijding van een emotionele grens. Mits goed gebruikt, is die overschrijding en de bijbehorende emotie een waardevol signaal: daar ligt blijkbaar een grens. Daardoor kan er helderheid ontstaan over ‘mijn en dijn’.

Geweldloze communicatie is een heel mooi instrument om in balans te komen, om ‘mijn en dijn’ af te bakenen. EFT is een mooi instrument om patronen bespreekbaar te maken. Kortom: geweldloze communicatie gaat over balans, EFT gaat over de dans. Je bent niet verantwoordelijk voor de balans van de ander, maar je bent wel (mede)verantwoordelijk voor de kwaliteit van de dans. Als ik de kaart ken van mijn gevoelswereld, ben ik in staat om jouw wereld te verkennen. Zo kunnen we de dialoog van de liefde dansen: een dans vanuit balans bewogen door onze gevoelens. 

 Benieuwd naar meer? Samen met Dorine Lustig en Dick de Bruijn organiseer ik op 2 juli een dag waarin EFT en tango gecombineerd worden. Meer informatie: www.dansvandeliefde.nl