Vraag jij je ook wel eens af of je niet teveel in het verleden blijft hangen met je emoties en gevoelens? Die nachtelijke muizenissen waarin personen en gebeurtenissen opeens weer opduiken waarvan je dacht dat je daar allang overheen was? Ik heb dat regelmatig als ik op vakantie ga en begin uit te rusten. Opeens ben ik dan ’s nachts bezig met een ex of iemand anders met wie ik geen contact meer heb. Soms vraag ik me af of ik het toen wel goed gedaan heb, andere keren ben ik boos omdat ik me onrechtvaardig behandeld voel. Of ik ben bezig met een thema of een inzicht over mezelf en houd dan allerlei uitspraken van anderen opnieuw tegen het licht.

Niet iedereen houdt ervan om zijn verleden om te spitten, weet ik uit ervaring. Velen vinden dat maar zinloos. Want wat heb je eraan? Al die oude koeien, die dingen die geweest zijn en die je toch niet meer kunt veranderen. Kun je je niet beter richten op het heden en de toekomst?

Ik denk dat het verleden herkauwen wel nuttig is. Een verwerkt verleden vergroot je vrijheid in het heden. Ik vrees ook dat die verwerking nooit klaar is. Dat dat proces nooit stopt is een overtuiging die bij mij in de loop der jaren door ervaringen gegroeid is.

Met mijn eerste vriendinnetje had ik een echte praatrelatie. Seks was omgeven met schaamtegevoelens (zij voelde zich niet mooi) en daardoor moeizaam, we zijn nooit verder gekomen dan strelen en zoenen. Het einde van die relatie was ook een langgerekt praateinde, waarin we eindeloze brieven schreven en gesprekken voerden over wat we wel en niet voor elkaar voelden.

Mijn volgende relatie was een opluchting. We hadden geweldige seks. Geen moeilijke gesprekken, gewoon gaan met die banaan (favoriete uitdrukking van haar). We experimenteerden er op los en konden nauwelijks van elkaar af blijven. Maar het einde was minder idyllisch. Toen de eerste verliefdheid was geweken, verwachtte ik dat de fase van de gesprekken aan zou breken, net als bij mijn eerste vriendinnetje. Tot mijn verbazing maakte ze het pardoes uit en verbrak elk contact.

Een deel van de verklaring is dat ik haar eerste vriendje was. Het is op zich normaal dat verliefde gevoelens verdwijnen en je je geliefde in een realistischer licht gaat zien. Maar dat had zij nog niet ervaren. Het is immers ook één van de raadsels in de liefde: waarom wil je eerst voortdurend bij iemand zijn en lijkt dat gevoel later verdwenen? We begrepen allebei het verschil niet tussen een gevoel (‘ik voel me niet meer blij als we samen zijn’) en de interpretatie van dat gevoel. Voor haar was die interpretatie ‘ik voel me niet meer blij, blijkbaar hou ik niet meer van hem’ maar misschien was ‘ik voel me niet meer blij, blijkbaar zit me iets dwars’ juister geweest. Niet dat het veel uit had gemaakt, want ik begreep evenmin iets van die verschillen.

Voor haar was het eind van de relatie het eind van de communicatie. Deksel erop, klaar. Ik belandde echter in een emotioneel vacuüm. Alsof alle gemeenschappelijke ervaringen, gevoelens en emoties opeens verdwenen waren. We voelden toch iets voor elkaar? We waren toch nog niet uitgepraat? Ik kwam erachter dat ik een emotioneel kompas had, dat vertrouwde op de gedeelde ervaringen en intimiteit. Dat emotionele kompas leek opeens onbruikbaar geworden.

Ik ontdekte ook dat het helemaal niet normaal is om gesprekken te voeren over wat je wel en niet voelt. Dat emotionele vacuüm riep bij mij de vraag op: wat was nou de betekenis van deze relatie? Wat is een relatie waard als iemand die gemeenschappelijke intimiteit van de ene op de andere dag ontkent? 

Natuurlijk deed ik alsof het me niet zoveel kon schelen. Maar de vraag naar de betekenis bracht me vreselijk in verwarring, veel meer dan het verbreken van de relatie an sich.

Ik denk met plezier terug aan de onbezorgde seks met haar. Maar het begon me te dagen dat ik meer opgestoken had over mezelf en over een relatie bij mijn eerste vriendinnetje dan bij haar. Wat ik me realiseerde is dat die ingewikkelde gesprekken ook waardevol waren. Omdat we in gesprek bleven, werd ik me steeds meer bewust van wat ik voelde en verwachtte.

Mijn beeld van een relatie begon te schuiven. Door die twee verschillende relatie-ervaringen was er twijfel ontstaan, een barst in het ideaal. Of beter gezegd: er was een verschil tussen het ideaalbeeld dat ik overgeleverd had gekregen, en de ervaringen die ik nu had opgedaan.

Als ik het overgeleverde ideaalbeeld van een relatie moest beschrijven, zou het er ongeveer zo uit zien: een relatie was een vast ding, iets dat je moest onderhouden en ook binair: aan of uit. Aandacht voor elkaar, een goed gesprek hoorde bij het onderhoud. Tegelijkertijd was het een spel waarbij de inzet en uitkomsten wisselden tussen spanning en veiligheid, tussen wantrouwen en overgave. Er is sprake van een (wederzijdse) afhankelijkheid, die behalve spanning ook een onveilig gevoel gaf. 

Ik was me verder nauwelijks bewust van mijn gevoelens, behalve dat ik haar leuk vond en bang was haar kwijt te raken. Het spel had onbekende regels waarbij ik ervan uitging dat vrouwen de onbekende regels veel beter begrepen dan ik. De dobbelstenen van het relatieganzenbord waren de gevoelens en dan met name háár gevoelens. Als ze zei: ‘ik voel dat nu eenmaal zo’ dan was dat einde discussie. Haar 'negatieve' gevoelens waren voor mij als een slechte worp met de dobbelstenen: opeens dreigde de relatie in de put te komen. (Als ik dit zo opschrijf, realiseer ik me dat dit ongeveer het standaardbeeld is van de ‘boy meets girl’ Hollywoodfilm.)

Het verschil met ganzenbord was dat slechte worpen weer andere slechte worpen konden oproepen. Als conflicten en moeilijkheden de overhand krijgen, moest je je afvragen of de lusten nog wel opwegen tegen de lasten. Als dat niet zo is, moest je stoppen. Als die balans eenmaal was doorgeslagen, kon je die mensen en situaties het beste achter je laten. Hoe radicaler je dat deed, hoe sneller je weer gelukkig kunt zijn. Geluk is immers de afwezigheid van pijn en moeilijkheden?

Natuurlijk kun je er bij de eerste twijfels vandoor gaan, zoals gebeurde in mijn tweede relatie. Of je nu je ongenoegen afreageert op je hond, de ander negeert, weigert te praten, iemand ontvriend op Facebook of denkt dat je gevoelens vanzelf overgaan als je geen contact meer hebt. Of  je blijft hameren op de rol en de schuld van de ander waardoor je relatie verzandt in een machtsstrijd. In al die gevallen vlucht je op het moment dat het interessant wordt. 

Gevoelens bleken organisch te zijn, niet binair.  Het zaadje dat bij mij geplant werd, was het besef dat als je op een 'binaire' manier met gevoelens omgaat, je weinig leert van je relaties. Je stelt jezelf dan niet 'the million dollar question’ “Wat is van jou wat is van mij?” (zie mijn blog Dans van de liefde). Gevoelens zijn evenmin willekeurige uitkomsten van een worp met een dobbelsteen, ze zeggen ook niet iets over de ander. Ze zeggen meestal vooral iets over jezelf.

Na een verbroken relatie, of andere emotionele gebeurtenis, hoor je vaak ‘ik heb mijn leven weer opgepakt’, ‘ik heb het een plekje gegeven’, ‘waarom zou je oude koeien uit de sloot halen’. Vaak betekenen die zinnetjes: ik wil er niet meer aan denken, ik vind emoties lastig en doe alsof ze niet bestaan. Die oude koeien hebben ze dan meegenomen, een nieuwe relatie begint namelijk niet met een schone lei.

Niet alleen leer je niets, er is ook een grote kans dat er triggers ontstaan. Een trigger is een op zich onschuldige klinkende opmerking of situatie die je doet denken aan een onopgelost conflict. Een trigger kan zijn ‘je ruimt ook nooit de afwasmachine uit’, ‘ja maar ik laat altijd de hond uit’. Zo kan je leven en relatie vol komen te liggen met triggers en boobytraps: taboes en irritaties die je ‘om de lieve vrede’ vermijdt. Op den duur gaat dat ten koste van je vrijheid om je te uiten en jezelf te zijn in de relatie.

Het gevolg van dat vluchten en die deksels is dat je je emotioneel bewustzijn niet ontwikkelt. Emotioneel bewustzijn is herkenning en erkenning van je emoties en vooral ook wat die emoties je vertellen.

Ik kende een man die in zijn jeugd in de steek was gelaten door zijn vader. Hij zei daar zelf over dat hij daar niet meer mee bezig was, hij had het een plek op zolder gegeven. Weg ermee, door met het leven. Dat vond ik destijds ongelofelijk en ik was zelfs een beetje jaloers op hem, dat hij schijnbaar zo moeiteloos zijn emoties kon wegstoppen. Voor hem was harmonie het hoogste en dat betekende ‘dus’ geen boosheid. Boosheid kan echter heel nuttig zijn, met name voor het aangeven van je grenzen. Omdat hij zijn eigen boosheid niet kon toelaten, kon hij ook niet goed grenzen aangeven.  Toen zijn grenzen op zijn werk structureel werden overschreden door een narcistische baas kreeg hij een burn out.

Die man had een grote afkeer van confronterende mensen, maar hij had nooit onderzocht wat die afkeer over hemzelf vertelde. Hij had weinig bewustzijn over zijn relatie met boosheid en waarom hij daar bang voor was. Emotioneel bewustzijn is zelfkennis: je begrijpt jezelf beter en je begrijpt beter waarom bepaalde situaties en gebeurtenissen je raken. Meer emotioneel bewustzijn betekent ook dat je beter begrijpt waarom bepaalde mensen je voeden en andere mensen je uitputten.

Omdat emoties en gevoelens richting en diepte aan je leven geven, kan een laag emotioneel bewustzijn zich uiten in problemen met grenzen, keuzes, gevoelens van leegte tot depressie *). Er zijn sterke aanwijzingen dat een lager emotioneel bewustzijn kan leiden tot meer psychosomatische klachten, zoals hoofdpijn, maag-darmklachten, rugpijn e.d.

Om emotioneel iets te leren moet je je buiten je comfortzone begeven. In de conflicten, in de wrijving zitten de lessen, ik heb daar eerder uitgebreid over geschreven (zie blogs Waarachtig ruzie maken ). Als je de bijbehorende emotionele koeien niet bij de horens vat, verdwijnen die in de sloot. Maar bij een echo, een trigger die herinnert aan het pijnlijke conflict komen al die koeien in colonnes uit de sloot gemarcheerd. Die koeien roepen weer andere oude koeien op bij je partner. Juist conflicten tussen partners die (te) weinig emotioneel bewustzijn hebben, leiden daarom tot een machtsstrijd met vaste patronen. Dit wordt mooi geïllustreerd in een artikel in de Huffington Post. De auteur vroeg aan gescheiden stellen wat de ruzie was die hun relatie beëindigde.

‘De laatste grote ruzie voor de scheiding was dezelfde die we al 50 keer gehad hadden. Dezelfde zaken als altijd kwamen naar voren: ‘Ik ben altijd met de kinderen’ ‘Ik ben de enige die geld verdient’ ‘Je waardeert me niet’ ‘Je respecteert mij niet’ ‘Je bent veranderd’ ‘We hebben niets meer samen’ ‘Ga je vreemd?’  Huffington Post: We asked divorced people to share the fight that ended their marriage. 

Het is de kunst om die machtsstrijd te vermijden en de oude koeien in te zetten waarvoor ze eigenlijk bedoeld zijn. De bekende therapeute Riekje Boswijk Hummel schrijft daarover in haar boek 'Ruzie':

Iedere oude koe was een voorval dat onverwerkbaar was. Doordat iemand dit of dat deed, was je zo pijnlijk getroffen dat je dat voorval niet hebt kunnen verwerken. Om die reden blijft het bij je: je kunt het niet vergeten. Het verwarrende en lastige is dat het vaak ogenschijnlijk heel onbenullige voorvallen zijn. (…) Maar nee, om wat voor reden dan ook voelt het voor jou níet als een onbenulligheid’. (…) Oude koeien worden opgehaald in een poging om de oorspronkelijke energie weer te herstellen. Iemand die oude koeien ophaalt wil in zijn woede of verdriet erkend worden, wil zich aanvaard voelen in zijn pijn.’ (p. 203, 206)

Er is niets zo helend en verbindend als een waarachtig gesprek, waarbij de één zijn pijn uit en de ander werkelijk aanwezig blijft, die pijn erkent en in zekere zin meevoelt.  

Zo groeide het geplante zaadje uit tot het besef dat het gesprek, de dialoog, de confrontatie over moeilijke, emotionele, kwetsbare zaken, de levensader is van mijn relaties. Het is als de zuurstof die opgenomen wordt door de bloedstroom en die mijn organen in leven houdt. Persoonlijke, waarachtige gesprekken zijn dus niet NODIG voor het onderhoud van een relatie, ze ZIJN de ESSENTIE van relaties. (zie ook Je vindt je balans in de dans).

Haal dus die oude koeien uit de sloot! Het maakt uiteindelijk niet uit of je de deksel haalt van emoties in je huidige relatie of (van emoties uit) voorgaande relaties. Je kunt je emotioneel bewustzijn vergroten in een dialoog in het heden, maar ook in een dialoog met het verleden. Bijvoorbeeld tijdens een slapeloze nacht in een vakantie.

Noot

*) In het boek 'Running on empty' (vertaald als 'Ongekende gevoelens') beschrijft Janice Webb de oorzaken en gevolgen van een laag emotioneel bewustzijn. Oorzaken zijn volgens haar allerlei vormen van emotionele verwaarlozing in de jeugd.

Herken je zaken en heb je belangstelling om met dit soort thema's aan de slag te gaan, dan kun je met mij contact opnemen via 06 55558757